ESCHOOL

Тілдік жүйе және норма бөлімі

Тілдік жүйе және норма бөлімі қазақ тілінің құрылымын және оның дұрыс қолданылуын қамтамасыз ететін ережелер жиынтығын сипаттайды. Бұл бөлім сөздер мен тіркестердің қалай ұйымдастырылғанын, олардың дұрыс қолданылуын реттейтін нормаларды қамтиды. Нормалар тілдің бірлігі мен тазалығын сақтап, қарым-қатынас барысында түсінікті әрі тиімді болуын қамтамасыз етеді. Осы бөлімде әдеби норма, лексикалық норма, грамматикалық норма, орфоэпиялық норма және орфографиялық норма қарастырылады. Әрбір норманың нақты мысалдары материалды түсінуді жеңілдетеді.
Әдеби норма
Әдеби норма – қазақ тілін ресми, әдеби және жазбаша түрде қолдану ережелері. Бұл норма тілдің бірлігі мен стандарттылығын сақтауға бағытталған. Әдеби норманың басты мақсаты – тілдің дұрыс, түсінікті және әдемі қолданылуын қамтамасыз ету.
Мысалдар:
Дұрыс сөйлеу: «Мен мектепке барамын.»
Қате сөйлеу: «Мен мектеп барамын.»
Лексикалық норма
Лексикалық норма – сөздердің дұрыс таңдалуы және қолданылуын реттейтін ережелер. Бұл норма сөздердің мағынасына, синонимдерге, антонимдерге және олардың қолданылу ауқымына қатысты.
Мысалдар:
Дұрыс таңдау: «Ақылды адам» (сөздердің мағынасына сай)
Қате таңдау: «Ақылды тас» (сөздердің мағынасына сәйкес келмейді)
Грамматикалық норма
Грамматикалық норма – сөйлем құрылысы, сөз таптарының дұрыс қолданылуы, жалғаулар мен жұрнақтардың үйлесімділігі сияқты грамматикалық ережелерді қамтиды. Бұл норма сөйлемдердің мағыналы және түсінікті болуын қамтамасыз етеді.
Мысалдар:
Дұрыс қолдану: «Балалар ойнайды.»
Қате қолдану: «Балалар ойнайдыда.»
Орфоэпиялық норма
Орфоэпиялық норма – сөздердің дұрыс айтылуын реттейтін ережелер жиынтығы. Бұл норма тілдің дыбыстық бірлігін сақтауға бағытталған және дұрыс айтылу тілдің түсініктілігін арттырады.
Мысалдар:
Дұрыс айту: «Кітап» сөзін «ки-тап» деп айту.
Қате айту: «Ки-тап» деп айту.
Орфографиялық норма
Орфографиялық норма – сөздердің дұрыс жазылуын реттейтін ережелер. Бұл норма жазбаша тілдің бірлігі мен түсініктілігін қамтамасыз етеді.
Мысалдар:
Дұрыс жазу: «Мектеп» сөзі
Қате жазу: «Мекетеп» сөзі
Нормаларды меңгеру үшін қосымша мысалдарӘдеби норма:
Дұрыс сөйлем: «Ол кітап оқып отыр.»
Қате сөйлем: «Ол кітап оқып отырады.»
Лексикалық норма:
Дұрыс сөз қолдану: «Жасыл ағаш» (ағаштың түсін сипаттайды)
Қате сөз қолдану: «Қызыл ағаш» (ағаштың түсін сипаттамайды, егер ағаш қызыл болмаса)
Грамматикалық норма:
Дұрыс сөйлем: «Мен достарыммен кездестім.»
Қате сөйлем: «Мен досыммен кездестім.»
Орфоэпиялық норма:
Дұрыс айтылу: «Теңіз» сөзін «тең-із» деп айту.
Қате айтылу: «Тен-із» деп айту.
Орфографиялық норма:
Дұрыс жазу: «Сабақ» сөзі
Қате жазу: «Сабақ» сөзі
Қорытынды
Тілдік жүйе және норма бөлімі қазақ тілін дұрыс және бірегей қолдануға қажетті ережелер мен нормаларды қамтиды. Әдеби, лексикалық, грамматикалық, орфоэпиялық және орфографиялық нормалар тілдің тазалығын сақтап, оны тиімді қарым-қатынас құралы ретінде пайдалануға мүмкіндік береді. Оқушылар бұл нормаларды меңгеру арқылы қазақ тілін дұрыс, әдемі және түсінікті қолдана алады.