ESCHOOL

Компьютерлік сауаттылық

Бұл бөлімде компьютерлік сауаттылықты терең түсіну үшін қажетті негізгі ақпарат беріледі. Компьютерлік технологиялардың дамуы оқушылар мен барлық пайдаланушылардың өмірінде маңызды рөл атқарады. Қазіргі заманғы әлемде компьютерді тиімді пайдалану тек құралдармен жұмыс істеу ғана емес, сонымен қатар цифрлық әлемді түсіну қабілетін талап етеді.

Цифрлық технологиялар (Цифрлық әлем)
Цифрлық технологиялар – бұл ақпаратты өңдеуге, сақтауға және жіберуге арналған құралдар мен жүйелер. Мысал ретінде интернет, мобильді қосымшалар, әлеуметтік желілер, электронды пошта, бұлттық сақтау қызметтері және тағы басқа ресурстарды атауға болады. Цифрлық технологиялар қазіргі кезде барлық салада кеңінен қолданылады: білім беруде, өндірісте, медицинада, байланыс құралдарында және тағы басқа.

Қолданбалар:

• Google Drive – бұлттық сақтау;
• YouTube – білім беру бейнелерін көру;
• Zoom – онлайн кездесулер өткізу.

Компьютердің негізгі компоненттері
Компьютер көптеген әртүрлі компоненттерден тұрады, олардың әрқайсысы белгілі бір міндеттерді орындайды. Төменде компьютердің ең негізгі бес компоненті туралы егжей-тегжейлі ақпарат беріледі.
Процессор (CPU — Central Processing Unit)
Процессорды компьютердің миы деп атайды, себебі ол барлық есептеулерді орындайды және деректерді өңдейді. Процессордың басты функциясы – бағдарламаларды орындау, есептеулер жүргізу және әртүрлі командаларды жылдам өңдеу. Компьютердің өнімділігі көбінесе процессордың жылдамдығына тәуелді. Процессордың негізгі көрсеткіштері – оның тактілік жиілігі (GHz) және ядролар саны. Ядролар саны неғұрлым көп болса, компьютер бір уақытта көп тапсырмаларды тезірек орындай алады.
Қазіргі заманғы процессорлар:

• Intel Core i5, i7, i9 – бұл Intel компаниясының жоғары өнімділікті қамтамасыз ететін процессорлары.
• AMD Ryzen – AMD компаниясының процессорлары, әсіресе ойындар мен ауыр есептеулер үшін танымал.

Процессорда миллиондаған транзисторлар бар, олар электрлік сигналдарды өңдей отырып, әрбір операцияны орындайды.
Бейне карта (GPU — Graphics Processing Unit)
Бейне карта графиканы өңдеуге және экранға шығару үшін қажет. Бұл әсіресе ойындар, 3D модельдеу, бейнемонтаж және басқа да графикаға байланысты тапсырмалар үшін өте маңызды. Бейне картаның өнімділігі компьютердің графикалық сапасына тікелей әсер етеді. Бейне карталар да өздерінің жеке процессорлары (GPU) мен жады бар, олар графикалық мәліметтерді жылдам өңдеуге қабілетті.
Бейне карталардың негізгі түрлері:

• Интеграцияланған бейне карталар – процессордың құрамына кіреді және қарапайым графикалық тапсырмаларды орындайды.
• Дискретті бейне карталар – жеке құрылғы ретінде орнатылатын карталар, олар ойындар мен күрделі графиканы өңдеу үшін қолданылады. Мысалы, NVIDIA GeForce немесе AMD Radeon.

Жедел жад (RAM — Random Access Memory)
Жедел жад – бұл уақытша сақтау жады, ол компьютер қосылған кезде жұмыс істеп тұрған бағдарламалар мен файлдарды сақтайды. Компьютерді өшіргенде RAM жадындағы барлық ақпарат жойылады. Жедел жадтың негізгі қызметі – деректерге жылдам қол жеткізуді қамтамасыз ету, осылайша процессорға оларды жылдам өңдеуге мүмкіндік береді.
Жедел жадтың көлемі неғұрлым көп болса, компьютер бір уақытта бірнеше тапсырманы тез және үздіксіз орындай алады. Қазіргі заманғы компьютерлерде кем дегенде 8 ГБ немесе 16 ГБ жедел жад қолданылады, ал ауыр графикалық және ойын компьютерлері үшін 32 ГБ немесе одан да көп RAM қажет болуы мүмкін.
Қатты диск (HDD — Hard Disk Drive)
Қатты диск компьютердің ұзақ мерзімді сақтау құрылғысы болып табылады. Онда барлық файлдар, бағдарламалар, операциялық жүйе және деректер сақталады. Қатты диск физикалық айналмалы дискілерден тұрады, олардың бетіне деректер магниттік түрде жазылады. HDD құрылғылары үлкен сақтау көлемімен танымал, бірақ деректерді оқу және жазу жылдамдығы жағынан SSD (Solid State Drive) дискілерінен баяу.
HDD-ның негізгі сипаттамалары:

• Сақтау көлемі – қатты дискіде қанша дерек сақталатынын көрсетеді (мысалы, 1 ТБ, 2 ТБ).
• Айналу жылдамдығы – дисктің минутына қанша рет айналатынын көрсетеді (RPM), бұл оның жылдамдығына әсер етеді (5400 RPM немесе 7200 RPM).

Қатты дискілер үлкен көлемді деректерді ұзақ мерзімге сақтауға арналған, ал SSD дискілері деректерді жылдам оқу және жазу үшін қолданылады.
Аналық плата (Motherboard)
Аналық плата – компьютердің барлық компоненттерін байланыстыратын негізгі тақта. Бұл жерде процессор, жедел жад, бейне карта және басқа компоненттер бір-бірімен байланысып, ақпарат алмасады. Аналық платада көптеген кірістер мен шығыстар бар, олар арқылы сыртқы құрылғылар қосылады (USB порттар, аудио кірістер және т.б.).
Аналық платада процессордың сокеті, жедел жад ұяшықтары және бейне картаның PCI слоттары бар. Сонымен қатар, ол барлық құрылғыларды электр қуатымен қамтамасыз етеді.
Аналық платалардың түрлері:

• ATX – толық өлшемді аналық плата, ол көптеген қосымша құрылғыларды қолдайды.
• Micro-ATX – кішірек өлшемді аналық плата, ол кішігірім компьютерлер үшін қолайлы.

Аналық плата барлық құрылғыларды тиімді басқаруға мүмкіндік береді және компьютердің жұмысын үйлестіреді.

Бұл компоненттердің әрқайсысы компьютердің дұрыс жұмыс істеуі үшін маңызды. Егер бір компонент істен шықса немесе жетіспесе, компьютердің жұмысы бұзылады. Сондықтан, компьютерді дұрыс таңдап, әр компоненттің маңызын түсіну – компьютерлік сауаттылықтың маңызды бөлігі.

Суретке мысал:

Бағдарламалық қамтамасыз ету (Software)
Бағдарламалық қамтамасыз ету – бұл компьютерде орнатылған бағдарламалар мен операциялық жүйелер. Бағдарламалар аппараттық құралдармен жұмыс істей отырып, пайдаланушыға әртүрлі тапсырмаларды орындауға мүмкіндік береді.

Операциялық жүйе (Operating System):
Операциялық жүйе – бұл компьютердің барлық бөліктерін басқаратын бағдарламалық платформа. Ең танымал операциялық жүйелер:

• Windows – кеңінен қолданылатын жүйе, мектептер мен үйлерде жиі кездеседі;
• macOS – Apple компаниясының өнімдерінде қолданылады;
• Linux – тегін және ашық кодты операциялық жүйе.

Ең қажетті бағдарламалар:

• Microsoft Word – мәтіндік құжаттар жасауға арналған бағдарлама;
• Microsoft Excel – кестелер мен диаграммалар құруға арналған құрал;
• Браузерлер (Google Chrome, Firefox) – интернетті қолдану үшін.

Қолдану дағдылары бойынша курстар:

1. Интернетті пайдалану: Бұл курс оқушыларға интернетте ақпаратты қалай іздеу, веб-сайттарды қалай пайдалану, және онлайн қауіпсіздікті сақтауды үйретеді. Сілтеме
2. Microsoft Word: Құжаттармен жұмыс істеуді үйрену маңызды, себебі бұл дағды көптеген мектеп және жұмыс тапсырмалары үшін қажет.
3. Microsoft Excel: Бұл курс оқушыларға деректерді талдау, есептеулерді жүргізу және диаграммаларды құруға көмектеседі. Сілтеме

Операциялық жүйенің маңызды элементтері:

1. Файлдар мен папкалар – ақпаратты дұрыс ұйымдастыру үшін файлдар мен папкаларды қалай басқару керек екенін білу.
2. Қауіпсіздік – вирусқа қарсы бағдарламаларды орнату және қауіпсіздік жаңартуларын орындау.
3. Басқару панелі – компьютердің параметрлерін баптау және құрылғыларды орнату.

Компьютерді тиімді пайдалануға арналған дағдылар:

1. Пернетақта мен тышқанды пайдалану – тиімді жұмыс істеу үшін компьютердің басқару элементтерімен жақсы танысу.
2. Интернетті дұрыс пайдалану – қажетті ақпаратты табу, онлайн қауіпсіздік ережелерін сақтау.
3. Құжаттарды басқару – файлдарды сақтау, көшірмелер жасау, құжаттарды жіберу және басып шығару.

Қосымша ақпарат үшін бейнелер: Сілтеме